Is Till Lindemann van Rammstein het personage dat hij speelt?
Rammstein vult deze week drie keer het Boudewijnstadion, terwijl een onderzoek wegens grensoverschrijdend gedrag loopt tegen zanger Till Lindemann. De grens tussen de mens, het personage en de beroepsprovocateur is dun.
Inge Schelstraete
Zaterdag 29 juli 2023 om 03:00
‘Till is een verdomd extreme mens’, zei Rammstein-gitarist Richard Kruske ooit. ‘Hij duikt zo diep in situaties dat ik hem niet meer kan volgen. Alles wat hij doet is extreem.’ Till is Till Lindemann, de zanger van de band. Er loopt een strafrechtelijk onderzoek naar hem wegens grensoverschrijdend gedrag; verschillende vrouwen zeggen dat ze op party’s na concerten – van Lindemann privé, niet van de band – zijn gedrogeerd en/of geïntimideerd om seks met hem te hebben.
Als zelfs de gitarist die hem sinds zijn jeugd kent hem extreem noemt, ben je geneigd de aantijgingen te geloven. Lindemann geeft je verdorie zelf ammunitie. Dit is de man die tijdens het nummer ‘Bück dich’ doet alsof hij toetsenist Flake met een voorbinddildo penetreert, terwijl een vol stadion hem toezingt ‘bück dich, befehle ich dir’(‘bukken, zeg ik je’). Die in zijn gedicht ‘Wenn du schläfst’ schrijft over seks met een vrouw die bewusteloos is na ‘etwas Rohypnol ins Glas’. Komt dat niet precies overeen met de beschuldigingen van die vrouwen?
De tienduizenden zingende fans voeren aan: Rammstein is er zo ver over, dat je het vooral niet ernstig moet nemen. En Lindemann, een slimme jongen, zou wel onnozel moeten zijn om in druk aan te kondigen welke misdrijven hij wil begaan – als hij al misdrijven zou willen plegen.
Maar ook die fans moeten toegeven dat band en zanger hun de stuipen op het lijf jagen. Rammstein zoekt altijd de ongemakkelijk grens op tussen seks en geweld, macht en onmacht. En Lindemann duwt dan nog eens waar het pijn doet. Niemand geloofde dat Nick Cave die kleine Kylie Minogue had vermoord, toen ze ‘Where the wild roses grow’ zongen. Maar een in leer gehulde hulk die brult‘Ich tu dir weh, Tut mir nicht leid, Das tut dir gut’(‘ik doe je pijn, dat spijt mij niet, het doet je goed’)? Die gelóóf je. Als je geen persoonlijke fascinatie hebt voor die onderwerpen, kun je ze niet zo angstaanjagend acteren.
Het succes van Lindemann is dat je niet weet of je naar een personage kijkt of naar een persoon. Dat is ook zijn achilleshiel, nu hij wordt beschuldigd het personage te zijn dat hij speelt. Het citaat van Kruspe bevestigt het imago van beest, maar Lindemann cultiveert dat zelf even zorgvuldig als zijn imago van dichter en intellectueel.
Lindemann heeft drie goed ontvangen dichtbundels gepubliceerd. Ja, er was behoorlijk veel bezorgdheid over ‘Wenn du schläfst’ uit 100 Gedichte (2020), maar de uitgeverij wuifde die weg: dit was het werk van een donker-romantisch personage. Tijdens de promotie van In stillen Nächten (2013), een bundel over eenzaamheid, lust en seks, vertelde Lindemann hoeveel ‘rustiger en redelijker’ hij met de jaren was geworden. ‘Ik zet zelfs de dynamo van mijn fiets aan ’s avonds. Ik wil niet meer onder elke rok kijken, hoewel dat nog in me zit.’
Voor de journalisten al te veel gerustgesteld waren, voegde hij er nog vlug aan toe dat hij graag gaat jagen. ‘Ik geloof in het dier in de mens. Ik geloof in vlees eten, vissen strippen. Eigenlijk zou je moeten beginnen met pijl en boog, of met blote handen. Je moet er ook het vieze werk bijnemen: ik vind het niet fijn om de ballen van een reebok te scheiden. Maar door zo primitief te leven, heb je ook nooit een psycholoog nodig.’
Wagner en Weimar
Alle leden van Rammstein genieten van een beetje provocatie. De zes voormalige Oost-Duitsers waren niet onder de indruk van het West-Duitsland dat ze na de val van de Muur leerden kennen. Het irriteerde hen evenzeer als de ‘dagelijkse hersenspoeling over het kapitalistische Westen’ op school in de DDR. De Bundesrepublik deed ostentatief boete voor haar oorlogsverleden en vermeed zorgvuldig alles wat met het nazisme in verband kon worden gebracht.
Bijna vijftien jaar eerder hadden Londense punks als Siouxsie Sioux en Sid Vicious al eens swastika’s gedragen om een debat over oorlog en fascisme uit te lokken; in Duitsland kon je daarvoor in de gevangenis belanden. Sergej Eisenstein werd erkend als filmvernieuwer, al had hij propaganda gemaakt voor Stalin, maar over Leni Riefenstahls bijdrage aan de filmgeschiedenis durfden Duitsers niet praten, alleen over haar werk voor Hitler. Toen Rammstein in 1998 zijn video voor ‘Stripped’, een cover van Depeche Mode, samenstelde uit fragmenten van Riefenstahls Olympia, veroorzaakte dat dan ook de beoogde controverse.
De groep noemde zich naar de Amerikaanse luchtmachtbasis Ramstein (met één m), waar bij een ongeluk tijdens een vliegshow in 1988 zeventig doden vielen – symbool voor het publiekelijke falen van dit imperialistische bastion in Duitsland. Als tegengif voor dat antiseptische Duitsland begon de band alles te vermijden wat naar goede smaak neigde.
Het imago dat de zes zich aanmaten, staat samengevat op een van de populairste T-shirts van de band: ‘Evil German’. Concerten van de groep zijn een mix van wagneriaans bombast en expressionistische duisterheid die wordt opgelicht door toortsen en ontploffingen. De band marcheert al eens boven de hoofden van het publiek naar het podium, met vlaggen in de hand.
Maar om bij de Duitse clichés te blijven: het is ook Weimar-cabaret, gitzwart van humor en soms wat boertig. Tijdens ‘Pussy’ spuit een peniskanon schuim over het publiek. Lindemann struint over het podium in een naziachtig uniform of iets uit de fetisjwinkel, terwijl de eyeliner over zijn gezicht stroomt. De Sloveense filosoof Slavoj Zizek vergeleek hem op zo’n moment met The Great Dictator van Charlie Chaplin: ‘Hij saboteert de fascistische utopie op een obscene manier.’
Ook journalist Ian Buruma is die mening toegedaan: ‘De concerten en video’s van Rammstein – de opgezweepte fans, het sadomasochisme, het spelen met nazisymbolen en scènes in concentratiekampen – zijn een theatrale rebellie tegen het brave naoorlogse Duitsland.’
Rieten huisje
Rammstein mag links én rechts graag een rolberoerte bezorgen. Van de negen minuten durende video voor ‘Deutschland’ bracht de groep eerst een trailer uit waarin de leden in concentratiekamp-uniform onder stroppen staan; heisa onder progressieven. Maar in de volledige video, een opsomming van gewelddadige momenten uit de Duitse geschiedenis – Germaanse stammen die Romeinen onthoofden, de moorden van de linkse terreurgroep Baader-Meinhof – werd de godin Germania gespeeld door een zwarte actrice, tot ongenoegen van uiterst rechts.
Lindemann was als tiener al even beroemd in Oost-Duitsland. Hij zwom op zijn vijftiende een tijd op de 1.500 meter waarmee hij in aanmerking kwam om deel te nemen aan de Olympische Spelen in Moskou. Wat niet gebeurde, omdat hij steeds vaker overhoop lag met de zwemfederatie. Uiteindelijk maakte een kwetsuur een einde aan zijn zwemcarrière.
Flake en tweede gitarist Paul Landers kwamen uit de anarchistische Oost-Berlijnse punkscene. Lindemann leerde hen kennen toen ze met hun groep in de buurt van het Schwerinermeer optraden. Hij was 24, drumde in een rockgroepje en werkte als timmerman, mandenvlechter of onderhoudsman op een landbouwcoöperatieve. Hij woonde in een ‘rieten huisje’. Ze waren onder de indruk van zijn grote gestalte en zwijgzaamheid.
Al kan dat Rammstein-bullshit zijn: dat rieten huisje doet wel heel erg denken aan de sprookjes van Grimm. Daar heeft Lindemann wel affiniteit mee: in 2018 werkte hij mee aan een toneelversie van Hans en Grietje voor volwassenen. In de hilarische videoclip van ‘Sonne’ speelden de groepsleden dwergjes die billenkoek krijgen van een aan goud verslaafd Sneeuwwitje.
Aan het gehate sportinternaat heeft Lindemann wel discipline en een praktische aanleg overgehouden: toen hij tijdens de concerten steeds waanzinniger stunts met vuur en vlammenwerpers begon uit te halen, waarbij uiteindelijk een deel van het decor in vlammen opging, behaalde hij een diploma als pyrotechnicus. Hij is daardoor zeker een van de voornaamste ontwerpers van de shows. Overigens verbrandde Lindemann zichzelf geregeld in die begindagen. ‘Maar hij houdt van de pijn’, was het laconieke oordeel van drummer Christoph Schneider.
Dat hij uiteindelijk voor een artistieke carrière koos, is ook geen wonder. Zijn moeder Gitta was cultuurjournaliste bij de tv- en radiozender NDR, zijn vader Werner een bekend jeugdboekenschrijver. Op zijn negentiende woonde Till negen maanden bij zijn vader, in een kunstenaarscommune aan het meer van Schwerin. Dat was, zacht gezegd, geen succes. De vader, die zelf met een drankverslaving worstelde, had niet door dat zijn zoon geen kind meer was.
Dat weten we omdat Werner Lindemann er in 1988 een boek over schreef: Mike Oldfield im Schaukelstuhl (Mike Oldfield in de schommelstoel). De zoon uit het boek heet, nogal doorzichtig, Timm, en de vaderfiguur ergert zich aan zijn lange haar, zijn boertigheid, zijn muziek en het feit dat hij een vaste vriendin heeft die trouw elk weekend naar het dorp reist, maar mogelijk ook een ander vriendinnetje zwanger heeft gemaakt. Na een ruzie waarbij beide mannen elkaar slaan en de vader valt, trekt de zoon het huis uit.
Dat zijn niet zulke diepgaande conflicten dat ze verklaren waarom iemand songs en gedichten gaat schrijven over geweld, oorlog, pijn, sadomasochisme, perversie en fetisjisme. Anders waren er duizenden Rammsteins. ‘Ik was niet blij dat mijn vader dat boek publiceerde zonder met mij te overleggen’, zei Lindemann later. ‘Iedereen wist dat ik Timm was. Het gaf te veel inzicht in mijn leven.’ Maar hij bracht het boek in 2006, toen hij al wereldberoemd was, wel zelf opnieuw uit, met een foto van zichzelf op de cover en met een hoofdstuk waarin hij zijn eigen versie geeft van sommige herinneringen.
Werner Lindemann overleed in 1993, het jaar voor Rammstein werd opgericht. Till had toen al zeven jaar in zijn eentje zijn dochter opgevoed. Blijkbaar met meer succes dan zijn eigen vader indertijd; Nele Lindemann, nu 38, en haar zoon worden geregeld met Till gespot. Hij kreeg later nog een dochter uit een tweede huwelijk, Marie Louise, en zou een zoon hebben met een derde vrouw.
Opa Till speelde in 2003 in de kinderfilm Amundsen der Pinguin – waarin de pinguïn uit de titel hem een paar keer in de vingers mag bijten. Het staat ver van de video voor de song ‘Till the end’ van zijn nevenproject Lindemann, die alleen op een pornokanaal te vinden is: dat is een SM-orgie waarin hij de hoofdrol speelt.
David Lynch
Rammstein vond snel aansluiting bij andere artiesten die spelen met ambiguïteit en angst. Nadat David Lynch muziek en een livescène van Rammstein had verwerkt in zijn Lost highway, brak de Duitstalige groep ook door in de Verenigde Staten. Rammstein bestond toen drie jaar.
De teksten en kunstprojecten van Lindemann dragen in niet geringe mate bij tot het intellectuele aura dat ook rond de band hangt. De man kan schrijven en doet dat blijkbaar al sinds zijn kindertijd. In gedichten en songteksten gebruikt hij weinig woorden, liefst korte, en vaak archaïsche – de eerste plaat van Rammstein heette Herzeleid (hartzeer) – of archetypen – de derde heette Mutter (moeder). Hij baseert zich weleens op oude literatuur – Der Erlkönig van Goethe in de song ‘Dalai lama’, Bertolt Brechts ‘Einheitsfrontlied’ in ‘Links 2-3-4’.
Het levert nog steeds poëtische zinnen op, zoals ‘Nach uns wird es vorher geben’ (‘na ons zal er vroeger zijn’) en ‘wir sterben weiter bis wir leben’ (‘we sterven voort tot we leven’) uit ‘Zeit’, het titelnummer van de nieuwste plaat. Maar of Lindemann nu echt niet meer onder elke rok wil kijken, zoals hij jaren geleden zei?
Gitarist Flake tekende in zijn autobiografie Heute hat die Welt Geburtstag (2017) op dat de groep en de zanger niet meer zo hecht zijn als vroeger. Drummer Schneider zei op Instagram dat Till ‘zijn eigen bubbel’ had gecreëerd. Daarmee doelde hij blijkbaar niet alleen op soloprojecten, maar ook op de privéfeestjes die Lindemann na de concerten gaf. De vrouw die mooie meisjes voor die feestjes moest ronselen tijdens concerten, is ondertussen ontslagen – dat is zoveel als schuld bekennen.
Misschien is de mens Lindemann in de loop van de jaren meer op zijn personage gaan lijken. In dat geval jaagt ‘Lügen’ je nog meer de stuipen op het lijf: na een hoop romantische clichés (ontbijt op bed, wandelingen bij zonsondergang) besluit Lindemann ‘Ich täusche gut, hab’ viel Geduld, Und wer’s glaubt, ist selber schuld’. ‘Ik speel goed vals, heb veel geduld, En als je het gelooft, is het je eigen schuld’.
" zoals Oasiss. Héél constructief.
.
